dagboek 1943 - 1945
door: A.G. Verhulst
kampervaringen
Shaflager
Op 26 aug 44 schrijft Ad Verhulst: "7.00 's morgens overhaast vertrek naar tentenkamp en
Schaftlager."
en op 30 aug 44: "Dagelijks 20 a 30 dysenteriegevallen naar het Krankenrevier".
Wegens overbevolking van het kamp werd hij met zijn kampgenoten voor 3 1/2 week in een tentenkamp op het terrein van het "schaflager" ondergebracht. Uitvoerig beschrijft hij hoe zijn kampgenoten de primitieve omstandigheden met weinig afleiding ondergaan.
De illustratie is van Jan van Doorn. Elders is een overzicht van zijn werk met meer tekeningen uit het kamp te vinden. Jan van Doorn
hongerwinter '44-'45
In de tweede winter, toen de voedselvoorziening steeds slechter werd, zorgde Ad Verhulst, mede voor zijn vrienden, voor extra eten. Hij werkte voor het aardappelmagazijn en deed mee aan de aardappeltransporten naar de verschillende keukens. Daarbij moesten vaak pogingen van hongerige russen, om de aardappelen van de wagen te stelen, weerstaan worden. De tekening van Jan van Doorn illustreert deze gebeurtenissen.
we zijn vrij!!!
23 april een dag om nooit te vergeten
Ad Verhulst beschrijft de bevrijding door de Russen, wanneer deze op kozakkenpaarden het door de Duitsers verlaten kamp binnentrekken. In de dagen daarna bezoekt hij de omgeving, waar overal de sporen van plunderingen door de Russen te zien zijn.
kampvrienden
Ad Verhulst had in het kamp vele vrienden, ook buiten zijn eigen barak. Toon Bertina was een van zijn boezemvrienden, terwijl hij met anderen, zoals Jos de Jong, vooral zijn Zeeuwse afkomst deelde. Gelijktijdig onderhield hij goede contacten met Engelsen, Polen, Zuid-Afrikanen etc. In totaal worden er in het dagboek bijna 100 namen genoemd. Een aantal daarvan zijn in een overzicht opgenomen.
prikkeldraad
Reeds op 27 juli 43 schrijft Ad Verhulst: Er wordt gewerkt aan een boek "Prikkeldraad", dat na afloop van de oorlog in
Holland zal verschijnen. Er wordt aan meegewerkt door uitstekende journalisten
en teekenaars. In de cantine kan men ze dagelijks bezig zien met hun proeven. Het boek Prikkeldraad is inderdaad na de oorlog uitgekomen met als hoofdredacteur mede krijgsgevangene Bob Entrop. Later is door zijn zoon een gelijknamige documentaire gemaakt.
Prikkeldraad was in het kamp een allesbepalend begrip. Het prikkeldraad ("Stacheldraht") schemert je in
de slaap nog voor de oogen en wordt op den duur een ware obsessie. Het prikkeldraad was ook inspiratie voor kampliederen, een prikkeldraadsymphonie, kabaret uitvoeringen, een kamp periodiek en vele illustraties.
Kampleven
Dick Van Maarseveen is fotograaf en legt, in opdracht van de Duitsers, het kampleven met foto's vast.
Het Rijksmuseum weidde in 1984 een
tentoonstelling aan zijn werk uit deze periode.
Guus Valten
In het kamp waren vele orkesten samengesteld uit medekrijgsgevangen die al dan niet regelmatig optraden. Er worden optredens genoemd van verschillende Franse orkesten, een Russisch orkest, en symfonieorkest en ook het orkest Guus Valten.
Op 14 maart 1945 trad het septet Guus Valten op na een lange periode niet gespeeld te hebben. Met een geïmproviseerd diner moesten de orkestleden in de stemming gebracht worden.
dominee de Kluis
Op 26 november 1943 maakte Jan van Doorn een oorkonde voor dominee de Kluis ter gelegenheid van zijn 46ste verjaardag. Dominee de Kluis had zich vrijwillig laten opnemen in het kamp. Over deze periode schreef hij het boek "De pastorie van Mühlberg"
